ALERTA MEDUSAS?

 

Alguén paseou pola praia nos últimos dous meses? Se o fixestes, decatariádesvos de que a beira do mar estaba chea destes organismos xelatinosos que se mostran na imaxe.

Fotos de dous exemplares de medusa tomadas na Praia de Samil, Vigo.

É a Carabela Portuguesa (Physalia physalis), a mal denominada medusa. En realidade, esta especie non é unha medusa senón un conxunto de individuos, denominados pólipos, especializados en distintas funcións coma flotar, cazar, dixerir e reproducirse.

Este superorganismo habita normalmente nas augas abertas de todos os océanos do mundo, especialmente en augas cálidas, pero ten unha peculiaridade que a fai moi vistosa: ten unha parte superior xelatinosa que se infla ou desinfla ao antollo do individuo, actuando de vela e permitíndolle desprazarse co vento, mentres que o resto do seu corpo queda somerxido a fin de atopar algo para comer. Podedes observalo no seguinte video.

Video onde se mostra una Carabela Portuguesa dispoñéndose a navegar. Fonte: Tomás Leandro Anllo.

As medusas, en xeral, teñen pouco interese comercial pero representan un perigoso obstáculo para os bañistas e o turismo de sol e praia cara ao verán. As partes especializadas na caza de presas, os tentáculos, poden chegar a ser incriblemente largas no caso desta especie, de ata máis de 40 metros, e en caso de contacto poden ocasionar graves problemas tanto no humano coma no resto dos animais.

Os fortes ventos do sur que azoutaron as costas galegas nos últimos temporais, provocaron que estes veleiros chegasen ás nosas costas quedando atrapados nas zonas de arribazón da praia cando baixa a marea. Pero cabe destacar que a Carabela Portuguesa non foi a única especie deste grupo de organismos que por aquí se paseou. Nas costas de A Coruña a presenza de Velella velella, máis pequena e moito menos perigosa, tamén chamou a atención de bañistas e medios de comunicación.

Preguntarédesvos se isto é habitual. Se sempre chegaron ás nosas costas ou se ten relación algunha co quecemento global. Estas son algunhas das cuestións que se me presentaron cando a miña cadela atopou unha destas especies, no tan concurrido paseo de Bouzas, a mediados de xaneiro. Ademais da curiosidade, tamén me levei o susto e a factura do veterinario...

As medusas pasan a maior parte da súa vida mar adentro, onde serven de alimento principalmente para tartarugas mariñas e peixes de gran tamaño, coma o atún ou o peixe espada, pero tamén para outros organismos xelatinosos ou algunhas aves inmunes ao seu veleno. Estes depredadores demostraron ser capaces de controlar a poboación de medusas sen problema a excepción dos episodios de grandes proliferacións (“blooms”) que soen ocorrer cara ao verán co aumento da temperatura das augas.

A día de hoxe a presenza destes organismos nas praias faise difícil de despreciar. Cada vez máis a comunidade científica avoga por sinalar ás actividades de carácter antropoxénico como a principal causa destas aparicións.

Figura onde se mostra que os tres motivos máis citados pola comunidade científica causantes da maior proliferación de medusas son a eutrofización, o cambio climático e a sobrepesca. Fonte: Pitt et al. 2018¹

No gráfico de arriba vese que a contaminación dos ecosistemas con aportes excesivos de nutrintes, eutrofización, pode ser unha das principais causas xa que baixa de xeito considerable as porcentaxes de osíxeno das augas, facendo que non todas as especies se sintan cómodas pero as medusas sí.

Tamén cabe pensar que a maior frecuencia de eventos meteorolóxicos extremos directamente relacionados co cambio climático, pode alterar o equilibrio ecolóxico destas poboacións. Aínda non hai estudos científicos que atopasen suficientes probas para relacionar as proliferacións de medusas co quecemento da superficie oceánica a nivel global¹, se ben é certo, que atoparo relación directa con eventos extremos e non predicibles coma a NAO² (Oscilación do Atlántico Norte).

Por outro lado, a sobrepesca de especies de gran tamaño, especialmente das de alto valor comercial como as dúas xa comentadas, merman de xeito considerable a poboación de depredadores naturais deixando que aumente, polo tanto, a das presas.

De momento, a presenza de medusas nas praias non fixo estragos biolóxicos nin económicos importantes, polo que este feito non debe ser considerado alarmante. Hai que ter en conta que a retirada masiva destas especies podería causar estragos nas relacións tróficas no mar (así coma a retirada de Posidonia oceánica nas praias de Baleares, asunto que deixamos para outro momento) polo que a mellor solución, na miña opinión, consistiría en seguir protexendo os seus depredadores, cada vez máis ameazados, de xeito que a súa poboación se autorregulase de maneira natural, quedando controlada así a súa aparición nas costas. Así mesmo, alertar a bañistas e paseantes cada vez que unha destas proliferacións se faga visible pode axudar a que o problema non se faga maior.

Gustaríame recalcar que, a día de hoxe, os estudos científicos encamiñados a investigar e predicir a aparición de medusas nas nosas costas non son demasiados polo que vos animo a seguir recolectando datos da súa presenza e subir unha proba a esta páxina web onde todos os cidadáns podemos axudar a que se siga facendo ciencia en España cos limitados fondos de investigación dos que gozamos.

Cristina Fernández González.

Artigos consultados:

¹ Pitt, K.A.; Lucas, C.H., Condon, R.H., Duarte, C.M.;Steward-Koster, B. (2018) Claims that anthropogenic stressors facilitate jellyfish blooms have been amplified beyond the available evidence: A systematic Review. Front. Mar. Sci. 5:451. doi: 10.3389/fmars.2018.00451

² Prieto, L.; Macias, D.; Peliz, A.; Ruiz, J. (2014) Portuguese Man-of-War (Physalia physalis) in the Mediterranean: A permanent invasion or a casual appearance? Sci. Reports 5:11545 DOI: 10.1038/srep11545

Share: